Wafels zijn al eeuwenlang een lekkernij op volksfeesten, kermissen en bij de viering van nieuwjaar.
Meestal samen met poffertjes, oliebollen, appelflappen en (appel)beignets. Het is een traditioneel decembergerecht in België, Nederland, Noord-Frankrijk, de Italiaanse Alpen en het Zwitserse Romande.
Een wafel wordt gemaakt van een beslag van bloem, boter, melk en eieren, dat in een wafelijzer wordt gebakken. Het wafelbeslag bevat veel vet, zodat de wafels makkelijk lossen.
Het ruitpatroon van het wafelijzer zorgt dat het bakoppervlak vergroot wordt.
Geschiedenis
Wafels zijn een luxe versie van hun voorgangers, de hosties en oublies. In 1270 ontstond in Frankrijk het oublie-gilde. Deze bakkers zouden uiteindelijk de luxere wafel ontwikkelen. In de 15de eeuw werden de wafelijzers rechthoekig en kregen ze het bekende ruitjespatroon, identiek aan die nu gebruikt worden voor Hollandse en Belgische wafels.
Het Frankische woord Wafla bestaat al sinds de middeleeuwen.
Foto: Godefridus Schalcken (1643-1706) Jonge vrouw die een wafel aanbiedt
Wafels worden veel op kermissen gegeten, met name in Zuid-Nederland en in België. Dit zijn vooral de Luikse wafels die warm worden gegeten. Populair in tearooms zijn de Brusselse wafels, met een flinke dot slagroom, of met jam of suiker.
De Noord-Nederlandse wafel is veel dunner (het kniepertie en het rolletje) en wordt voornamelijk rond de jaarwisseling gegeten.
Daarnaast bestaan talloze varianten die voorverpakt te koop zijn, zoals suikerwafels, vanillewafels, enzovoort, en als tussendoortje of versnapering gegeten worden. Deze eet men dan meestal koud.
Nederlandse varianten
De oorspronkelijke wafel- of ijzerkoeken waren in Nederland onder verschillende namen bekend. Rolletjes of kniepertjes kennen we nog steeds; ze worden nu nog rond de jaarwisseling met slagroom gevuld. Deze knapperige, brosse, papierdunne ‘izenbakken koeken’, werden handig om een breinaald heen opgerold. Het opgerolde wafeltje was voor velen het symbool van het nieuwe jaar dat nog als een baby opgerold in zijn windselen lag.
De benaming ‘kniepertjes’ zou afkomstig zijn uit de Gelderse Achterhoek en uit Twente waar een bolletje deeg tussen twee met boter of met smout ingewreven ijzer werden geknepen of gekneed. De kniepertjes werden er ook wel toetertjes genoemd. Maar ook Drenthe zijn de kniepertjes bekend even als hun synoniemen: rollegies, joskoeken en ijzerkoeken en nieuwjaarskoeken.
Groningen heeft de spekdik of spekkendikken (hartige wafels met spek), op het Drentse platteland kende men de eulikrabben. Spekdik is dikker dan een kniepertie.
Brabant en Vlaanderen hadden hun iesenkookskens (ijzerkoekjes), ook wel de kniepkeukskens genoemd.
Bron/lees meer: bakkerijmuseum
Belgische varianten
In Belgie maakt men onderscheid tussen de Vlaamse, Brusselse en Luikse wafels. De eerste twee zijn uiterlijk vrijwel identiek, maar de echte Brusselse wafel wordt zonder gist gemaakt. De luchtigheid komt door geklopt eiwit, en het beslag blijft maar kortstondig luchtig. De wafel heeft een zeer lichte structuur. Karakteristiek aan de Vlaamse en Brusselse wafel is de rechthoekige vorm en het ruitpatroon. Deze wafel wordt warm gegeten, bestrooid met poedersuiker, soms met slagroom.
Een Luikse wafel, ook wel suikerwafel genoemd, is gemaakt van brioche beslag (met gist dus) en er worden suikerkristallen in verwerkt, die de wafel knapperig maakt.
De Luikse wafel is over het algemeen zwaarder dan een Brusselse wafel. Doordat deze wafels van zichzelf al zoeter zijn, is het niet een traditie om ze met poedersuiker te bestrooien. Een ander verschil met de Brusselse wafel is de vorm: een Brusselse wafel is rechthoekig, terwijl een Luikse wafel meestal rondhoekig of ovaal is.
Luikse wafels worden vaak verkocht op kermissen en braderieën en zijn ook meestal per stuk verpakt in de supermarkt te vinden.
Dunne wafels worden in Belgie galetten of lukken genoemd.
Luchtigheid
De volgende methoden worden gebruikt om wafels luchtig te maken:
– Het beslag laten gisten met levende gist.
– Gebruik van bakpoeder of baksoda. Baksoda met een zuur product zoals yoghurt of karnemelk zorgt dat de soda met het zuur reageert en belletjes maakt. De baksoda gaat ook belletjes maken als het met hitte in aanraking komt.
– Eiwit zeer luchtig opkloppen en door het beslag mengen.
– Bier of andere alkohol toevoegen: de alcohol gaat verdampen tijdens het bakken en bier bevat extra belletjes van het koolzuurgas (hetzelfde gas dat ontstaat als je de baksoda met een zuur mengt of als je de gist suikers laat vergisten.
– Spuitwater toevoegen: bevat ook wat koolzuurgas.
Soorten wafels
– Gistwafels, zoals de Hollandse wafels, Vlaamse en Luikse wafels
– Cakewafels, zoals de Parijse wafels
– Eierwafels, zoals de Brusselse wafels
– Wafelkoeken, gemaakt van een soort boter-zetdeeg. Dit levert stevige wafels op die goed te vullen zijn. De Goudse wafels behoren hiertoe, maar ook de Vlaamse ‘lukken’.
Wafelijzer
Voor de keuze van het wafelijzer, moet je weten welke wafeldikte je wilt:
1. Dik als een Belgische wafel dus duimdik. Daarvoor gebruik je het rechthoekige wafelijzer met diep ruitpatroon. Er zijn ook diepe wafelijzers met een ondiep ruitpatroon, bedoeld voor fruitwafels. Deze worden direct na het bakken opengesneden en gevuld met jam of stroop.
2. Pannenkoekdikte zoals de Duitse hartvormige wafels. Hiervoor is het hartjeswafelijzer geschikt.
3. Flensjesdunne wafels. Hiervoor gebruik je een rond knijpijzer met ondiep patroon. Knieperties-, Oublie-, IJshoorn-, Spekdik-, Wafelbakjes-, Lukken-, Pizelle-, of een Noors Krumkake wafelijzer.
Lees ook ons artikel over wafelijzers.
Baktips
. Gebruik bakspray op het wafelijzer, zodat de wafels mooi lossen.
. Zorg dat de ingredienten op kamertemperatuur zijn.
. Heb je haast? Bak wafels van kant en klare pannekoekenmix. Wat water erbij en klaar.
. Bak je heel veel wafels om ze tegelijk te serveren, houdt ze dan warm in een oven op 60-100 graden.
. Doe het wafelijzer niet te snel open: dan trek je de wafel uit elkaar. Het duurt ongeveer 2 minuten voor je wafel klaar is. Je kunt dat ook zien: als er geen stoom meer langs de zijkanten uit het wafelijzer komt, is de wafel klaar.
. Wafels kun je invriezen, of enkele dagen bewaren in de koelkast. Doe ze even in de magnetron of oven alvorens ze te serveren.
. Hoe meer eieren je in je beslag gebruikt hoe zwaarder. Gebruik je meer water of melk dan maak je ze lichter.
Basisbeslag
Onderstaand recept is met bakpoeder ipv gist. Dat geeft mooie bruine wafels en is makkelijker dan met gist.
Naast tarwebloem kun je ook andere bloem gebruiken, zoals rogge of spelt.
Heb je alleen baking soda, en gee2n bakpoeder, vervang dan de melk door karnemelk.
Karnemelk is zuur en activeert de baking soda om het beslag luchtig te maken. Zie ons artikel over rijsmiddelen.
Volgens sommige mensen is het goed om een 100ml rum of cognac door het beslag te doen, en minder melk. Door de verdamping van de alcohol tijdens het bakken, worden de wafels luchtiger. In oude recepten wordt vaak wijn of bier gebruikt.
Voor 1 liter beslag = 8+ wafels
- 400 gram bloem
- 400 ml melk
- 100 gram boter (of olie)
- 4 eieren
- 2 eetlepels (30ml) suiker
- 1 eetlepel (15ml) bakpoeder
- halve theelepel zout (regel: max. 1 gram zout per 50 gram bloem)
Meng bloem, suiker, zout en bakpoeder.
Meng melk, eieren en boter.
Klop melkmengsel geleidelijk door de bloem tot een glad beslag.
Voorverwarm het wafelijzer.
Giet het beslag in een maatbeker om het beslag makkelijk over het wafelijzer te kunnen gieten.
Bak goudbruin in 3 minuten.
Oud-Hollandse wafels
Net als voor Luikse wafels wordt gistbeslag gebruikt. Kaneel is een klassiek ingredient, eventueel ook gember.
Voor 1 liter beslag = 8+ wafels
- 250 gram bloem
- 225 ml melk
- 150 ml water
- 2 eieren
- 100 gram boter, gesmolten
- 20 gram verse gist
- 1 mespunt zout
- 1 theelepel kaneel
- 1 kopje poedersuiker
Zeef de bloem.
Los de gist op in wat lauwe melk. (Houdt wat melk achter. Bak een wafel om te controleren of nog extra melk aan toegevoegd dient te worden aan het beslag.)
Maak met een garde een glad beslag van alle ingredienten.
Laat het beslag zo’n 30 minuten rijzen onder een theedoek op een warme plek.
Verwarm zo’n tien minuten van tevoren het wafelijzer voor en vet het ijzer alleen voor de eerste wafel in met olie of boter.
Doe wat beslag in het ijzer en bak de wafels in zo’n drie minuten gaar en goudbruin.
Laat ze even afkoelen en bestrooi ze dan met een mengsel van kaneel en poedersuiker.
Vlaamse wafel
Voor 1,5 liter beslag = 12+ wafels
- 500 gram bloem, gezeefd
- 500 ml lauwe melk
- 250 ml lauw water
- 200 gram boter, gesmolten
- 4-5 eieren, gesplitst
- 5 gr droge gist of 25 gram verse gist
- 1 vanillestok, optioneel
- 5 gram zout
Meng de gist met de melk en het water. Klop de eierdooier en voeg ze bij dit mengsel. Doe de bloem erbij en klop het beslag luchtig.
Klop het eiwit tot een wit schuim en spatel voorzichtig door het beslag. Voeg de boter en wat zout toe. Schraap de vanille uit het vanillestokje en voeg dit ook toe.
Dek het deeg af met een vochtige handdoek en laat 30 minuten rusten. Verwarm het wafelijzer tot het goed heet is.
Giet het beslag in een maatbeker opdat je minder snel morst. Giet het beslag snel over één zijde van het wafelijzer. Sluit dit en draai het wafelijzer meteen om. Zo kan het beslag ook in de andere zijde lopen. Laat een drietal minuten bakken.
Brusselse wafel (zonder gist!)
Het oudste recept is van de Gentse kok Cauderlier, uit 1874. Andere oude recepten
Een Vlaamse pint is 250ml, een halve pint is dan dus 125ml.
Voor 1,5 liter beslag = 12+ wafels
- 500 gram bloem
- een halve pint melk
- een halve pint water
- 250 gram boter
- 4 eieren: dooiers en eiwit apart houden
- een snuifje kaneelpoeder
- 5 gram zout
‘Meng in eene kastrol 500 grammen bloem, 250 grammen boter gesmolten in een halve pint water en eene halve pint melk, 5 grammen zout. Besla goed de bloem, voeg er de 4 eidooiers bij; laat den deeg een kwartuur rusten. Doe er een snuifje gemalen kaneel in. Besla de vier eiwitten tot schuim, nadat ge er een snuifje zout hebt bijgevoegd. Giet dit schuim bij den deeg en meng zorgvuldig dooreen. Bestrijk het wafelijzer met boter en doe het heeten; ga vervolgens te werk gelijk voorde wafels met room.’
Brusselse wafel (zonder gist!)
Recept van bekende Belgische chefkok Piet Huysentruyt
Voor 1,5 liter beslag = 12+ wafels
- 500 gram bloem, gezeefd
- 600 ml melk
- 400 gram boter, gesmolten
- 3 eieren
- 3 extra eiwitten
- 100 gram suiker
Neem een kom en doe er de bloem en de eierdooiers in.
Begin met een garde te kloppen en meng er de gesmolten boter onder tot een homogeen mengsel.
Klop in een andere kom de eiwitten en 3 eetlepels suiker met een elektrische mixer met kloppers op volle snelheid. Van zodra het eiwit wit schuimig wordt, voeg je er de overige 3 eetlepels suiker aan toe en blijf verder kloppen tot het eiwit zo stijf is dat je de pot boven je hoofd kan omdraaien.
Spatel het vaste eiwit onder het deeg: van zodra het helemaal gemengd is, is het deeg af.
Neem een wafelijzer voor Brusselse wafels en boter het met een borsteltje in.
Schep met een pollepel het beslag in het wafelijzer (1 tot anderhalve pollepel per wafel) en verdeel goed over de plaat. Sluit het wafelijzer en als er deeg uitloopt, weet je dat je de volgende keer iets minder beslag moet opscheppen.(Dus beter de eerste keer teveel zodat je daarna de juiste maat kan inschatten).
Laat de Brusselse wafels bakken tot ze gaar zijn.
Luikse wafel of suikerwafel
Recept van bekende Belgische chefkok Piet Huysentruyt
Voor 1,5 liter beslag = 12+ wafels
- 500 gram bloem, gezeefd
- 300 gram parelsuiker*
- 200 gram boter, gesmolten
- 50 gram verse gist
- 2 eieren
- 150 gram lauw water
- 70 gram suiker
- zout
Los de gist op in lauw water en giet dit bij 300 gram van de bloem. Doe er ook de suiker bij, de 2 eieren, 15 gram van de boter en roer alles tot een homogene massa (=voordeeg). Strooi vervolgens de rest van de bloem eroverheen en doe er het snufje zout bij.
Leg nu ook de rest van de boter erbovenop en laat zo gedurende 15 minuten rusten. Kneed zeer goed en voeg er pas op het eind de parelsuiker aan toe. Rol uit in een worst en maak hoopjes deeg van 100 gram. Laat dit nog 15 minuten rijzen onder een theedoek. Bak in een wafelijzer goudbruin.
Zuid-Limburgse harde wafels / Maastrichtse wafels
Dit zijn de wafels zoals die in Maastricht gegeten worden met Nieuwjaar.
Het recept is van harde wafels zoals die in het zuiden, Maastricht en omgeving, gegeten worden. Ze worden gemaakt met bakammoniak, een rijsmiddel wat ook gebruikt werd voor linzendeeg en knapkoek. Deeg gemaakt met bakammoniak moet een nacht op een koele plaats rusten voor het verwerkt wordt. Bakammoniak is een wit sterk ruikend poeder, wat goed afgesloten bewaard moet worden. Het is te koop in bakwinkels en vaak ook bij een boerenbond met bakafdeling. Bij gebrek aan bakammoniak kan bakpoeder gebruikt worden. De wafels smaken dan wel anders. bron: Veldeke.net
Recept: boek Limburg op zn lekkerst
Zie ons artikel over rijsmiddelen.
Voor 1 liter beslag = 8+ wafels
- 500 g bloem
- 250 g boter
- 200 g suiker
- 1 zakje vanillesuiker
- 2 eieren
- 5 g bakammoniak (of 15 g bakpoeder)
Roer de boter met de suiker en de vanillesuiker tot een zachte zalfachtige massa. Voeg een ei toe en roer het deeg goed door. Voeg dan het tweede ei toe en roer door. Meng de bloem met de bakammoniak (of het bakpoeder). Roer de bloem door het eier-botermengsel.
Maak van het deeg rolletjes. Doop hiervoor de handen in de bloem, zodat het deeg niet aan de handen blijft plakken.
Laat de deegrolletjes een nacht afgedekt staan op een koele plaats. Maak een wafelijzer warm en vet het in. Bak lichtbruine wafels. Laat de wafels op een rooster afkoelen.
Limburgse zachte wafels
In Limburg eet men rond oud & nieuw geen oliebollen, maar wafels.
Oud Limburgs recept: soleur.eu
Voor 1 liter beslag = 8+ wafels
- 500 gram bloem, gezeefd
- 250 gram boter, gesmolten
- 250 gram suiker
- 2 zakjes vanille suiker
- 6 eieren
- 1/2 liter lauwe melk
Doe de boter, de basterdsuiker en de vanille suiker in een kom en mix het goed door elkaar.
Voeg al mixend de eieren toe en daarna de melk.
Als het beslag luchtig is geklopt, kan de meel worden toegevoegd.
Doe een schep beslag in het wafel ijzer en bak de wafels in ongeveer 3 minuten goudbruin.
Heb je deze niet, dan kan het ook in een kleine ronde koekenpan met anti baklaag. Iets dikker dan een flensje het beslag erin gieten en op rustig vuur om en om bakken. Tot ze goudbruin zijn.
Parijse wafels
De Parijse wafels, die vervaardigd worden van een soort cakebeslag, waarbij luchtdeeltjes in de vetmassa (of boter) worden geroerd. Eigenlijk kan men voor deze wafels elk gewoon cakerecept gebruiken, dat vervaardigd wordt volgens de koude methode. Het gaat er alleen maar om, dat het beslag na het kloppen in gelijke porties verdeeld en daarna gekoeld wordt, waarna de gekoelde bolletjes beslag tussen de wafelijzers gebakken kunnen worden. Dit gebak wordt met name nog veel in België in de gewone banketbakkerij gemaakt en in grotere aantallen in de industriële banketbakkerij.
Galetten, Lukken of nieuwjaarswafeltjes
West-Vlaamse stevige wafeltjes gebakken voor de viering van nieuwjaar.
- 500 g bloem
- 500 g basterdsuiker
- 300 g boter
- 2 eieren
- scheutje cognac
Smelt de boter.
Meng alle ingrediënten kort en op lage snelheid in een keukenmachine met de vlinder. Kneed tot een mooi vast deeg. Laat het deeg 1 nacht in folie in de koelkast rusten. Maak bolletjes van het deeg.
Bak in een heet ijzer gedurende 2 minuten en druk het (lukken)ijzer goed aan.
IJzerkoekje
Een ijzerkoekje is een ovaal smeuiig koekje van ruim een halve centimeter dik met een karakteristieke kaneelachtige smaak. De koekjes stammen uit Vlaardingen en worden (niet helemaal gaar) gebakken op een geruite ijzeren plaat, wat voor een karakteristiek patroon zorgt.
Recept: zie famaloy
Oubliewafel
Een oubliewafel is een dun compact koekje. Het wordt gemaakt door een mengsel van meel, water, eieren, suiker en soms honing tussen twee hete bakijzers of in een wafelijzer te verhitten.
In opgerolde kegelvorm wordt deze vorm van oubliewafel veel gebruikt als ijshoorntje, bekend als de oubliehoorn en cornetto. Ook platte oubliewafels worden gebruikt als sandwich voor het eten van roomijs.
In Noorwegen kennen ze de Krumkake, welke gevuld wordt met slagroom, en lijkt op de Siciliaanse cannolo.
Gevulde wafels
De Gaufre de Lille of gaufre Meert is een culinaire specialiteit uit Rijsel. Het is een ovaal of rechthoekig wafeltje dat gevuld is met cassonade (donkerbruine suiker) of vanille. Het vanillewafeltje is de specialiteit van de Rijselse patisserie Maison Meert en werd in het midden van de 19e eeuw door dhr. Meert, van Vlaamse origine, bedacht. In de Belgische steden Antwerpen en Luik bestaat er een gelijkaardig wafeltje, Lackmans of Laquemant genoemd, dat gevuld is met vloeiende kandijsiroop.
In Nederland hebben we natuurlijk de stroopwafel, waarschijnlijk vanaf midden 19de eeuw gemaakt in Gouda.
Italiaanse wafels
Gofri, Piemonteese wafels, zijn licht en krokant, gemaakt in zoete of gezouten versies.
Pizelle (ook wel Ferratelle of Cancelle genoemd), zijn wafel flensjes, soms als een cannolo opgerold en gevuld met sinaasappel-amandel creme.
Amerikaanse wafels
Amerikaanse wafels variëren, maar zijn vaak gemaakt van een beslag gezuurd met bakpoeder en kunnen rond, vierkant of rechthoekig van vorm zijn. Ze worden meestal geserveerd als een zoet ontbijt, overgoten met boter en ahornsiroop, spek, en andere fruit stroop, honing of poedersuiker. Je ziet ze in veel verschillende hartige gerechten, zoals gebakken kip of met kidney stew. Ze kunnen ook worden geserveerd als desserts, bedekt met ijs en diverse andere toppings. Ze zijn over het algemeen zwaarder en dunner dan de Belgische wafel.
Bergische wafels
Knapperige, hartvormige wafels uit de Duitse regio Bergisches Land, geserveerd met kersen, room en optioneel rijstpudding als onderdeel van de traditionele feestmiddag op zondag in de regio.
Hong Kong stijl wafel
Deze wafel, ook wel “raster cake” of “raster koekjes” genoemd, is streetfood. Het is vergelijkbaar met een traditionele wafel maar groter, rond van vorm en verdeeld in vier kwarten. Het wordt meestal geserveerd als een tussendoortje. Boter, pindakaas en suiker uitgespreid op een zijde van de wafel, en dan gevouwen in een halve cirkel. Eieren, suiker en koffiemelk worden gebruikt in de wafel recepten, waardoor ze een zoete smaak hebben. Ze zijn over het algemeen zacht en niet dicht. Traditionele Hong Kong stijl wafels zijn vol van smaak van de dooier. Een andere stijl Hong Kong wafel is de eggette of gai daan jai , die een bal-vormig patroon hebben.
Pandan wafels
Pandan wafels zijn afkomstig uit Vietnam en worden gekenmerkt door het gebruik van pandan aroma en kokosmelk in het beslag. De pandan geeft de groene kleur. Ze zijn wat stevig van binnen. Pandan wafels worden zonder toevoeging gegeten.
Een aardappel wafel
Aardappel wafels zijn vooral te vinden in Engeland en Ierland, gemaakt van geraspte aardappel, gevormd in een wafelijzer vorm.
Recepten van zoete en hartige aardappelwafels vind je op nederlands-dis.nl.
Scandinavische wafels
Scandinavische wafels zijn dun en gemaakt in een hartvormige wafelijzer. Het beslag is zonder gist, maar tegenwoordig meestal met bakpoeder, zie bovenstaand basisbeslag. De meest voorkomende stijl is zoet, met slagroom of zure room en aardbeien of frambozen jam, of bessen, of gewoon suiker, op de top.
In Noorwegen zijn brunost en Gomme populaire toppings.
In Finland worden jam, suiker, slagroom of vanille -ijs meestal gebruikt.
In IJsland is rabarber of bosbessenjam met slagroom op de top de traditionele topping. Stroop en chocopasta zijn ook populaire substituten voor de jam.
De Zweedse traditie gaat minstens tot de 15e eeuw, en er is zelfs een bijzondere dag, Vårfrudagen (wafeldag) op 25 maart. Ze zijn meestal bedekt met aardbeienjam, bosbessenjam, hjortron jam, frambozen jam, bosbessen en frambozen jam, suiker en boter, vanille-ijs en slagroom. De hartige versies hebben toppings met zalmkuit, koud gerookte zalm en crème fraiche.
*Parelsuiker
Eng: Nib sugar
Dui: Hagelzucker
Fra: Sucre perlé
Esp: Azúcar cande
Groffe, witte suiker gebruikt op Fries suikerbrood, peperkoek, krakelingen, Franse chouquettes, en in Luikse wafels.
Verkrijgbaar in verschillende korrelgroottes. Korrelgroote P4 wordt ook wel greinsuiker genoemd.
Bronnen o.a.:
wikipedia
bakkerijmuseum
oh hier staan heerlijke recepten dank je wel
recept ijzerkoekje
Veel dank voor deze interessante informatie!
kan iemand me helpen aan het recept voor wafeltjes van een open tefal wafelpan? ik vind dit nergens! dank!
Het basisdeeg geeft een lekkere luchtige wafel. Zelf heb ik er 1 dikke appel, handjevol rozijnen, snufje kaneel en snufje kardemon aan toegevoegd.
Op een andere website staat ook het recept van Piet Huysentruyt , maar bij dat recept staat 150 gr bloem , 125 ml melk en 85 gr boter op 6 eieren ipv 500 gr bloem , 600 ml melk en 400 gr boter op 6 eieren zoals hierboven.
Wat moet het nou zijn ?